Şizofreniya, mövcud olmayan şeyləri görmək və ya eşitmək kimi halüsinasiyalar və paranoid düşüncələri ehtiva edən psixi xəstəlikdir. Paranoya, qorxu və panik kimi hallar şizofreniya əlamətləri arasındadır. Şizofreniya xəstələrinin zorakılığa meyli yoxdur. Buna görə də cəmiyyətdə həyatlarını davam etdirə bilirlər, lakin xroniki psixiatrik xəstəlik olan şizofreniya gündəlik həyatda çətinliklər yaradır. Adətən tədricən baş verən bu ruhi xəstəlikdə erkən diaqnoz və müalicə böyük əhəmiyyət kəsb edir.
 Bir sözlə, şizofreniya  fərdin davranışını, hərəkətlərini, reallığı qavramasını və düşüncələrini təhrif edən və təhrif edən, ailəsi və sosial mühiti ilə münasibətlərini pozan psixiatrik xəstəlikdir. Ciddi və xroniki bir xəstəlik olan şizofreniyada xəstələr reallıqla əlaqəni itirərək fərqli davranışlar sərgiləməyə, real olmayan hadisələrə inanmağa, şəxsiyyətlərini dəyişməyə meyllidirlər. Bu, ömürlük bir xəstəlikdir və buna görə də davamlı müalicə tələb olunur. Düzgün müalicə ilə şizofreniya xəstələrində xəstəlik nəzarət altına alına bilər. Bu sayədə xəstələr sağlam fərdlər kimi həyatlarını davam etdirə, sosial münasibətlərində və iş həyatında müvəffəqiyyətli ola bilərlər. Müalicə prosesi böyük diqqət və həssaslıq tələb edir, çünki ən kiçik səhlənkarlıq belə xəstəliyin təkrarlanmasına səbəb ola bilər. Bu səbəbdən xəstəliyi nəzarət altında olan insanlar mütəmadi olaraq psixiatrik müayinədən keçməyə davam etməlidirlər. Şizofreniya xəstələrin real və qeyri-real hadisələri ayırd edə bilməməsinə səbəb olan və sağlam düşüncə axınına, emosional nəzarətə və normal davranışa mane olan ciddi beyin xəstəliyidir. Çox vaxt yavaş-yavaş inkişaf edir. Erkən diaqnoz və müalicə çox vacibdir, ciddi fəsadlar inkişaf etməmiş xəstəliyin idarə olunmasına imkan verir. Xəstəlik ümumiyyətlə təhrif edilmiş düşüncələr, varsanılar, qorxu və paranoyyadan ibarətdir. Mediada danışılan hekayələr, televiziya serialları və filmlərdə şizofreniya xəstələri aqressiv və təhlükəli və s. kimi göstərilsə də, əslində belə deyil. Şizofreniya xəstələrinin bölünmüş və ya çoxlu şəxsiyyət vəziyyəti yoxdur, xəstələrin əksəriyyətində şiddətə meyl yoxdur və müalicə ilə dəstəklənən bu xəstələr cəmiyyətdə, dostları, ailəsi və ya təkbaşına həyatlarını davam etdirə bilərlər. Şizofreniya kəskinləşmə və remissiya dövrləri ilə irəliləyən bir xəstəlikdir və bir çox digər psixiatrik xəstəliklərlə müqayisədə xəstələrin peşə və sosial həyatında daha çox mənfilik yaradır. Aydındır ki, xəstəliyin kəskinləşməsi zamanı real və qeyri-real elementləri bir-birindən ayırmaq mümkün deyil. Bu vəziyyət psixoz adlanır və şizofreniya ən ağır psixotik xəstəliklərdən biridir. Semptomların şiddəti insandan insana və xəstəliyin şiddətinə görə dəyişir. Müalicə dərmanlarından istifadə etməmək, spirt və ya maddə istifadəsi, ağır stress kimi faktorlar xəstəliyin şiddətini artıran amillərdir.
 
    Şizofreniya nədən yaranır ?
  Şizofreniya bir çox faktordan təsirlənir və koqnitiv pozuntular, genetik quruluş və yoluxucu xəstəliklər səbəbindən baş verir. Şizofreniya çox səbəbli bir xəstəlik hesab edilə bilər. Şizofreniyanın bəzi genetik faktorlarla əlaqəli olduğu sübut edilmişdir. Xüsusilə bəzi ailələrdə şizofreniya xəstələrinin konsentrasiyası müşahidə olunur. Bundan əlavə, ekoloji səbəblər və ananın hamiləlik dövründə məruz qaldığı bəzi infeksion xəstəliklər kimi faktorlar şizofreniya səbəbləri arasındadır. Bununla belə, bunun beyin quruluşu və inkişafı ilə əlaqəli olduğuna dair müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürülür.

   Şizofreniyanın əlamətləri hansılardır ?
  Anormal davranışlar, diqqəti cəmləməkdə çətinlik, şişirdilmiş hərəkətlər etmək, deyilənlərə qulaq asmamaq şizofreniya əlamətləridir. Şizofreniya simptomları hər bir xəstədə fərqli şəkildə görünə bilər. Şizofreniyanın şiddətlənməsi zamanı  qeyri-mütəşəkkil nitq yaşayan şizofreniya xəstələrində ən çox görülən əlamət , insanın xəstə olduğunu düşünməməsi və heç bir bəsirətinin olmamasıdır. Şizofreniya əlamətləri insandan insana fərqli olsa da, ümumiyyətlə üç əsas kateqoriyaya bölünür;
-Psixotik simptomlar
-Mənfi simptomlar
-Koqnitiv simptomlar

  Şizofreniya növləri hansılardır ?
 Mövcud təsnifat sisteminə görə, şizofreniyanın alt tipləri çıxarılıb. Ancaq köhnə təsnifat sisteminə görə, şizofreniyanın növləri aşağıdakılardır.
 Paranoid şizofreniya
Bu, delirium və varsanıların ön planda olduğu, koqnitiv pozğunluq və geri çəkilmə kimi mənfi simptomların arxa planda qaldığı və funksionallığın nisbətən qorunub saxlanıla biləcəyi tipdir.
 Dağınıq (hebefrenik) şizofreniya
Nitqin, davranışın və duyğuların təşkilinin pozulduğu, mənasız gülüş və mimikaların meydana gəldiyi, gündəlik həyat fəaliyyətinin və özünə qulluq bacarıqlarının ciddi şəkildə pozulduğu, qeyri-mütəşəkkil fraqmentar delirium və ya fərziyyələrin meydana gəldiyi tipdir.
 Katatonik şizofreniya
Hərəkətlərdə azalma, həddindən artıq neqativlik, danışmamaq, əksinə, həddindən artıq motor fəaliyyət, qarşıdakının dediklərini və hərəkətlərini təkrarlamaq, əzələlərdə sərtlik, müqavimət kimi hərəkət sistemi ilə bağlı əlamətlərlə özünü göstərən tipdir. hərəkət etmək.
 Differensiallaşdırılmamış şizofreniya
Yuxarıda sadalanan üç növün xüsusiyyətlərini birlikdə göstərə bilən tipdir.
  Qalıq şizofreniya
Əvvəllər şizofreniyanın intensiv əlamətlərini göstərən, lakin sonradan sağalmasına baxmayaraq, geri çəkilmə, nitqin olmaması və ya çox təfərrüatlı olmayan aldatma və fərziyyələrlə özünü göstərən bir növ kimi təsnif edilə bilər. Şizorfeniya xəstəliyi başqa təsnifat sisteminə görə 1-ci və 2-ci tipə bölünür. 1-ci tipdə isə daha çox müsbət simptomlar dediyimizm delirium və varsanılar müşahidə edilir. 2-ci tipdə geri çəkilmə, nitqin azalması və özünə qayğının azalması kimi mənfi əlamətlər üstünlük təşkil edir. Ümumiyyətlə, 2-ci tip şizofreniyanın gedişi daha pis, 1-ci tipin müalicəyə cavabı isə daha yaxşıdır.

    Şizofreniya ilə baş verən simptomlar hansılardır ?
 Şizofreniya xəstələri tez-tez yaddaş, diqqət və problem həll etmək kimi idrak və ya düşünmə bacarıqlarında davamlı çətinliklər yaşayırlar. Şizofreniya xəstəsi olan bəzi insanlar həyatları boyunca dövri olaraq pisləşmə və simptomların remissiyası ilə qarşılaşa bilsələr də, digərləri zaman keçdikcə simptomların tədricən pisləşməsini yaşayırlar. Semptomların şiddəti, müddəti və tezliyi xəstədən xəstəyə dəyişə bilər; lakin ağır psixotik simptomların tezliyi ümumiyyətlə yaşla azalır. Həkimin tövsiyə etdiyi kimi dərman qəbul etməmək, spirt və ya narkotik istifadəsi və stress simptomları artıra bilər.
Şizofreniya simptomlarını mənfi və müsbət əlamətlərə bölmək olar. Mənfi əlamətlər şizofreniya keçirən insanda anormal şəkildə nəyin əskik olduğunu və ya olmamasını ifadə edir. Mənfi əlamətlərə həyat və fəaliyyətlərə, o cümlədən münasibətlərə və cinsiyyətə maraq və motivasiya itkisi, konsentrasiyanın olmaması, evdən çıxmaq istəməmək, yuxu rejiminin dəyişməsi kimi simptomlar daxildir. İlk mənfi simptomların göründüyü mərhələ şizofreniyanın prodromal dövrü adlanır. Prodromal dövrdə simptomlar adətən tədricən görünür və tədricən pisləşir. Bu, çox vaxt insanın daha çox sosial qapalı olmasını əhatə edir. Xəstələr həm də görünüşünə və ya şəxsi gigiyenasına marağını itirə bilər. Mənfi simptomlara aşağıdakılar daxil ola bilər:
-Emosional ifadə qabiliyyətinin pozulması
-Nitq pozuntuarı
 -Sosial təmas arzusunun azalması
-Gündəlik fəaliyyətlə məşğul olmaq istəyinin azalması
 Şizofreniyanın müsbət əlamətləri adətən ilk kəskin əhval dəyişikliyindən bir neçə il əvvəl görünür. Ətraflı olaraq, müsbət simptomlar aşağıdakıları əhatə edə bilər:

-Halüsinasiyalar: Halüsinasiyalar mövcud olmayan şeyləri görmək, eşitmək, qoxulamaq, dadmaq və ya hiss etmək kimi təyin edilə bilər. Ən çox görülən hallüsinasiya səsləri eşitməkdir.
Psixoz: Psixoz, beynin məlumatı emal etmə tərzinin pozulması səbəbindən reallıqla əlaqənin itirilməsi kimi müəyyən edilə bilər. Psixozlar normal qavrayışlara bənzər təəssüratla canlı və aydındır. Psikoz şiddətli olduqda, insanın gündəlik həyat fəaliyyətini yerinə yetirməkdə problemlər yarada bilər. Psixotik simptomlar səbəbiylə düşüncələr və nitq qarışıq ola bilər. Bu, digər insanların həmin şəxsin nitqini başa düşməsini çətinləşdirir.
-Davranış və düşüncələrdəki dəyişikliklər: İnsanın davranışı qeyri-sabit və gözlənilməz ola bilər. Onun xarici görünüşü və ya geyindiyi paltar başqalarına qeyri-adi görünə bilər. Şizofreniya xəstəsi heç bir səbəb olmadan həyəcanlana, qışqıra və ya söyüş söyə bilər. Düşüncələrinin başqası tərəfindən idarə olunduğuna, onlara aid olmadığına, başqası tərəfindən zehnində yerləşdiyinə və sanki birisi fikirləri zehnindən çıxarırmış kimi yoxa çıxacağına inana bilərlər.

    Şizofreniyanın müalicəsi
Müalicə psixiatrın nəzarəti altında aparılmalıdır, lakin həkim, psixi sağlamlıq tibb bacısı, sosial işçi, peşə terapevti və klinik psixoloq da daxil olmaqla müxtəlif psixi sağlamlıq mütəxəssisləri qrupu cəlb edə bilər. Müalicələr fərdin ehtiyaclarına uyğunlaşdırılır. Şizofreniya adətən hər bir fərd üçün uyğunlaşdırılmış dərmanlar və müalicələrin kombinasiyası ilə müalicə olunur. Müalicədə tez-tez dərmanlara və bilişsel davranışçı terapiyaya (CBT) üstünlük verilir. Hal-hazırda şizofreniya üçün daimi müalicə variantı olmasa da, müxtəlif antipsikotik dərmanlar xəstəliyin kəskin mərhələsində müşahidə olunan psixotik simptomları azaltmaqda təsirli olur və gələcək kəskin hücumların ehtimalını və şiddətini azaltmağa kömək edə bilər. O, həmçinin müalicə vasitəsilə stressin azaldılmasına, məşğulluğun dəstəklənməsinə və ya sosial bacarıqların təkmilləşdirilməsinə töhfə verə bilər. Şizofreniya xəstələri ümumi əhali ilə müqayisədə dərmanlardan sui-istifadə etmə riski daha yüksəkdir. Müalicə variantları aşağıda daha ətraflı müzakirə olunur.

  -Dərman
 Dərman müalicəsi şizofreniya üçün əsas müalicə üsuludur. Antipsikotik dərmanlar halüsinasiyalar və hezeyanlar kimi əsas simptomları azalda bilər. Bununla belə, onun normal təsirini göstərməyə başlaması 6 həftə çəkə bilər. Bəzi insanlar dərmanın yan təsirlərini inkişaf etdirir, buna görə də müntəzəm təqib vacibdir.
-Psixoterapiyalar
Psixoterapiya insanlara simptomlarını başa düşməyə və idarə etməyə və öhdəsindən gəlməyin yeni yollarını öyrənməyə kömək edə bilər. Bilişsel-davranış terapiyası kimi psixoterapiya üsulları şizofreniya xəstələrinə xəstəliklərinin öhdəsindən gəlməyə və vəziyyətlərini idarə etməyə kömək edə bilər. Müalicə üçün mövcud olan digər üsullara sənət və dram terapiyası daxildir ki, bu da insana motivasiya itkisini aradan qaldırmağa və əlamətlərini tanımağa kömək edə bilər. Səhiyyə təminatçıları həmçinin sosial bacarıqlara kömək etmək və özünə qulluq qaydaları yaratmaq kimi digər sahələrə diqqət yetirən texnikaları tövsiyə edə bilərlər.
-İcma Dəstəyi
 Psixi sağlamlıq xidmətləri şizofreniya xəstələri üçün də praktiki dəstək verə bilər. Sabit yaşayış mühiti, dəstəkləyici əlaqələr və mənalı iş və ya fəaliyyət bərpa üçün vacib komponentlərdir. Bəzi şizofreniya xəstələri işə və ya təhsilə qayıtmağa kömək etmək üçün reabilitasiya və bacarıq təliminə ehtiyac duya bilər.
 -Xəstəxana müalicəsi
Bəzi şizofreniya xəstələrinin vaxtaşırı xəstəxanada müalicəyə ehtiyacı ola bilər. Semptomlar nəzarətdən çıxdıqda və ya şəxs evdə idarə edə bilmədikdə kömək etmək üçün xəstəxanaya yerləşdirməyə üstünlük verilir.
-Elektrokonvulsiv terapiya
 Elektrokonvulsiv terapiya (EKT) müəyyən dərmanları sınadıqdan sonra simptomlar yaxşılaşmadıqda və şəxsin özünə zərər vermə və ya başqalarına zərər vermə riski olduqda üstünlük verilən müalicə variantıdır. Bu müalicə baş dərisinə tətbiq olunan elektrik cərəyanının istifadəsini və beynin müəyyən hissələrinin stimullaşdırılmasını nəzərdə tutur. Əgər bəzi psixi problemlər yaşayırsınızsa, səhiyyə müəssisəsi ilə əlaqə saxlamağı və dəstək almağı unutmayın.