Kabus (Yuxu iflici) nədir ?
  Yuxu iflici və ya xalq arasında kabus, yuxu görmə fazası olan REM yuxusu zamanı yuxudan oyanma və ya sadəcə yuxuya getmə anında beynin bədəni kilidlədiyi və insanın hərəkət edə bilməməsi və ya yuxuya getməməsi anında yuxuda müvəqqəti iflic olmasıdır. Bu vəziyyət yuxunun REM (sürətli göz hərəkəti) mərhələsində baş verir və adətən oyanma hissi ilə yaşanır. Yuxu iflici zamanı insan tez-tez gözlərini aça, danışa və ya hərəkət edə bilməz, bu da qorxulu bir təcrübə ola bilər. Səbəblər arasında  stress,  yuxu pozuntuları və bəzi nevroloji vəziyyətlər ola bilər. Bundan əlavə, genetik faktorlar da rol oynaya bilər. Yuxu iflici adətən zərərsizdir və tək başına ciddi sağlamlıq problemi yaratmır. Ancaq təkrarlanan və ya ağır hallarda tibbi nəzarət vacibdir. Yuxu vərdişlərini yaxşılaşdırmaq, streslə mübarizə aparmaq və yuxu gigiyenasını yaxşılaşdırmaq kimi müalicə variantları faydalı ola bilər. Yuxu iflici insana fiziki olaraq zərər verməsə də, bəzi insanlar üçün psixoloji olaraq qorxulu ola bilər. Yuxu mərhələlərində bədən yuxunu həyata keçirməyə mane ola biləcək müvəqqəti iflic vəziyyətinə düşür. Yuxu zamanı bu normaldır, lakin insan yuxuda olduğu üçün bunun fərqində olmaya bilər. Yuxudan oyandıqdan sonra bir neçə saniyə davam etsə belə, iflic olma hissi, hərəkət edə və danışa bilməmək insanları narahat edə bilər. REM yuxusunda kabusların ən böyük səbəbləri yeməkdən sonra yatmaq, məşğul və stresli həyat, yuxu pozuntusu, depressiya və siqaret və spirt istehlakıdır. Bu faktorlar nəticəsində yaranan kabus vəziyyəti qorxu və panika, nəfəs darlığı , sinə içində təzyiq hissi, otaqda başqa birinin olduğunu düşünmə kimi simptomlara səbəb olur. Bu əlamətlər və xüsusən də hallüsinasiya hissi insana psixoloji cəhətdən mənfi təsir edir və xroniki hal aldıqda onu burulğana apara bilər. Kabusun yaratdığı narahatlıq və stress ilə meydana gələn psixoloji pozuntu adətən bəzi dərmanlar və psixoterapiya kimi müalicə üsulları ilə sağalmağa çalışılır.

    Kabus zamanı (yuxu iflici) nə baş verir ?
  Yuxu iflici zamanı insan yuxunun REM mərhələsindədir. Bu mərhələdə insan həm oyaq, həm də yuxuda ola bilər. İnsan oyaq olanda oyaq olduğunu bilsə belə, bədən beyin tərəfindən kilidləndiyi üçün insan hərəkət edə və ya danışa bilməz. REM yuxusu zamanı insanı yaxalayan kabus bəzən bir neçə saniyə, bəzən də bir neçə dəqiqə davam edə bilər.

      REM yuxusu nədir ?

  REM (Rapid Eye Movement) yuxusu yuxu dövrlərinin bir mərhələsidir və tez-tez yuxu görmə, sürətli göz hərəkətləri və əzələ iflici kimi simptomlarla xarakterizə olunur. Bu, kabusun (yuxu iflici) baş verdiyi mərhələdir. REM yuxusu yuxu dövrünün bir hissəsi kimi tez-tez baş verir və yuxu vaxtının təxminən 20-25%-ni əhatə edir. REM yuxusu zamanı aşağıdakı simptomlar müşahidə edilə bilər:
• Sürətli Göz Hərəkətləri: Bu dövrdə gözlər sürətlə hərəkət edir. Bu hərəkətlər çox vaxt yuxu görməklə əlaqələndirilir.
• Əzələ iflici: REM yuxusu zamanı bədən böyük ölçüdə iflic olur. Bu, bədənin hərəkətinə mane olur və yuxu iflicinə səbəb ola bilər.
• Yuxu görmək: REM yuxusu zamanı yuxular daha çox görülür. Xəyallar çox vaxt canlı və ətraflı olur.
• Nəfəs alma və ürək dərəcəsi dəyişiklikləri: REM yuxusu zamanı tənəffüs tezliyi və ürək dərəcəsi arta bilər. Bu, yuxu zamanı bədənin fizioloji reaksiyalarını əks etdirə bilər.
 REM yuxusu yuxu dövrünün digər mərhələləri, yüngül yuxu (NREM - Sürətli Göz Hərəkəti) və dərin yuxu (NREM mərhələləri 3 və 4) ilə birlikdə yuxu prosesini təşkil edir. Yuxunun REM mərhələsi adətən yuxu dövrlərinin əvvəlində başlayır və gecə boyu təkrarlanan dövrlərdə davamlı olaraq baş verir. Yuxunun keyfiyyəti və istirahət səviyyəsi yuxu dövrünün hər bir mərhələsinin uyğun şəkildə yaşanmasından asılıdır.

   Niyə kabus gəlir ? 
 Kabus kimi bildiyimiz yuxu iflici geniş miqyaslı yuxu probleminin əlaməti hesab olunur. Kabuslara səbəb olan əsas vəziyyətlər yuxu rejiminin pozulması, xroniki stress, sıx iş saatları, yeməkdən dərhal sonra yatmaq, depressiya və siqaret və spirt istifadəsidir. 
 -Yeməkdən sonra yatmaq
 -İntensiv və qeyri-müntəzəm iş saatlar
 -Gün ərzində yatmağa meyl
 -Yuxu rejiminin olmaması
 -Reaktiv gecikmə
 -Narkolepsiya
 -Stress
 -Depressiya
 -Həyat tərzində və ya ətraf mühitdə qəfil dəyişiklik
 -Yuxu problemləri zamanı istifadə edilən dərmanların təsiri
 -Ac yatmaq
 -Həddindən artıq siqaret və spirt istifadəsi
 -Arxa üstə yatmaq
 -Genetik amil

   Kabusun (Yuxu iflici) simptomları hansılardır ?
  Kabus əlamətləri bir çox insanda eyni şəkildə baş verir. Kabusların ümumi simptomlarına nəfəs darlığı, qorxu və çaxnaşma hissi, varsanılar, otaqda başqasının varlığını hiss etmək, ölüm qorxusu və həddindən artıq tərləmə daxildir. Bu simptomların olması insana psixoloji cəhətdən mənfi təsir göstərir, lakin yuxu iflicinin əlamətlərini bilmək, baş verdikdə sakitləşdirici və rahatlaşdırıcı bir vəziyyətdir. Kabus əlamətləri ümumiyyətlə aşağıdakı kimi izah edilə bilər:  
 -Nəfəs darlığı 
 -Ani qorxu və çaxnaşma hissi
 -Yatarkən itələnmə və ya sıxılma hissi
 -Otaqda bir varlığın olduğunu hiss etmək
 -Yuxu zamanı və ya dərhal sonra halüsinasiyaların olması
 -Qabırğa qəfəsinə təzyiq
 -Ölüm kimi hiss etmək
 -Həddindən artıq tərləmə
Kabus zamanı duyğuların qəfil keçidi (yuxu iflici) intensiv şəkildə baş verə bilər. Normalda hiss olunmayan səslərə həddindən artıq reaksiyalar baş verə bilər. Bu vəziyyətdən çıxış yollarından biri özünü hərəkətə keçirməkdir. Bununla belə, yuxu iflici dərhal müdaxilə tələb etməyə bilər. Nadir də olsa, yuxudan oyandıqdan sonra halüsinasiyalar davam edə bilər.

   Kimlərdə yuxu iflici ola bilər ?
 Kabuslar daha çox stress altında olan və yuxu rejimində problem olan insanlarda olduğu kimi, yaxşı yatmayan, gün ərzində çox yatan, stress altında işləyən, növbəli işləyən, həddindən artıq siqaret və spirtli içki qəbul edən insanlarda da görülə bilər. Hər yaşda və cinsdə olan insanları təsir edə bilən kabuslar, ümumiyyətlə, 20-30 yaşlarında olan gənclər və yetkin insanlarda daha çox rast gəlinir.

   Yuxu iflici üçün risk faktorları hansılardır ?
  Nadir və ya birdəfəlik yuxu iflici hər yaşda olan insanlarda baş verə bilər. Yuxusuzluq hallarında daha tez-tez baş verə bilər. Yuxu iflici riskini artıra bilən bəzi ümumi amillər bunlardır:
 -Yuxu pozuntuları: Nizamsız yuxu vərdişləri, xüsusilə gecə boyu nizamsız yuxu saatları, yuxu iflici riskini artıra bilər. Digər yuxu pozuntuları, xüsusən də yuxusuzluq və ya narkolepsiya kimi şərtlər yuxu iflici riskini artıra bilər.
 -Ailə tarixi: Daha əvvəl yuxu iflici keçirmiş ailə üzvlərinin olması genetik həssaslığı artıra bilər.
 -Stress və Anksiyete: Güclü stress və narahatlıq vəziyyətləri yuxu iflici riskini artıra bilər. Psixi sağlamlıq vəziyyəti yuxu iflici ilə əlaqələndirilir.
 -Narkotik və Alkoqol İstifadəsi: Narkotik və ya həddindən artıq spirt istifadəsi yuxu iflici riskini artıra bilər. Bu maddələr normal yuxu dövrlərini poza bilər.
 -Yorğunluq və yuxusuzluq: Daimi yorğunluq və qeyri-kafi yuxu bədənin normal yuxu rejimini saxlamaq qabiliyyətini azalda və yuxu iflici riskini artıra bilər.
 -Yuxu mövqeyi:  Arxa üstə yatmaq, dilin boğaza düşmə ehtimalını artıraraq yuxu iflici riskini artıra bilər.
 -Hormonal dəyişikliklər: Hamiləlik və ya menstruasiya kimi hormonal dəyişikliklər qadınlarda yuxu iflici riskini artıra bilər.
 -Yaş: Gənclər arasında daha çox rast gəlinsə də, yuxu iflici hər yaş qrupunda baş verə bilər.

  Sağlam yuxu üçün strategiyalar 
   -Hər gecə 6-8 saat yatmaq
   -Yuxu və oyanma vaxtını ardıcıl saxlamaq
   -Yataq otağını qaranlıq saxlamaq
   -Axşam saatlarında işığa məruz qalmanın azaldılması
   -Oyanıq saatlarda otağa bol günəş işığı daxil olması
   -Yatmazdan 2 saat əvvəl ağır yemək yeməmək və ya yemək yemək
    -Axşam saatlarında kofein və spirt istehlakından çəkinin
  Özünüzü yuxu iflicindən etibarlı şəkildə oyatmaq üçün sübut edilmiş bir yol yoxdur. Ən yaxşı məsləhət, bu vəziyyət bitənə qədər sakit qalmaq və diqqətinizi nəfəsinizə yönəltməkdir. Özünüzü oyanmaqdansa, yenidən yuxuya getmək şansınız daha yüksək ola bilər; lakin sakit qalmaq hər iki halda kömək edəcək.

   Yuxu iflici necə müalicə olunur ?
 Yuxu iflicinin xüsusi müalicəsi yoxdur. Bununla belə, stressin idarə olunmasında müvəffəqiyyətli olmaq, nizamlı yuxu cədvəlini saxlamaq və yaxşı yuxu vərdişlərinə riayət etmək yuxu iflici ehtimalını azalda bilər. Koqnitiv davranış terapiyası insanlara yuxu iflici hadisələri üçün mübarizə mexanizmləri yaratmağa və yuxusuzluq və pis yuxu vərdişləri kimi əsas səbəbləri həll etməyə kömək edə bilər. Yuxu fiziologiyasını və yuxu iflicinin mexanizmini başa düşmək onun aradan qaldırılmasında mühüm addımdır. Davamlı stress və yuxu dövrünün pozulması ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Sağlam yuxu vərdişləri yalnız yuxu iflicinin idarə edilməsi üçün deyil; Həm də ümumi sağlamlıq üçün vacibdir. Kabuslar öz-özünə keçən və çox vaxt heç bir müalicə tələb etməyən bir vəziyyətdir. Çünki kabusun özü problem deyil, güclü stress və narahatlığın, həmçinin nizamsız və tam yuxunun əlamətidir. Bununla belə, kabus zamanı nə edə biləcəyinizi sizin üçün sadaladıq:
•  Sakit olun
•  Dərin nəfəs alın
•  Gözlərinizi bağlamaq sizə potensial narahatedici vizual hallüsinasiyalardan qaçmağa kömək edə bilər.
•  Stressin idarə edilməsi və azaldılması yuxu iflicinin yaşanma ehtimalını azalda bilər.
•  Müntəzəm və kifayət qədər yuxu almaq yuxu iflici riskini azalda bilər.
Mümkünsə, barmaqlarınızı və ya ayaqlarınızı bir az hərəkət etdirməyə cəhd edə bilərsiniz. Bu, bədəninizi yavaş-yavaş hərəkət etdirmək qabiliyyətinizi bərpa etməyə kömək edə bilər.