Psixologiyada yuxu insanın psixi və fiziki sağlamlığı üçün mühüm rol oynayan kompleks bir proses kimi öyrənilir. Yuxu, beyin funksiyalarını, emosional vəziyyəti və davranışları tənzimləyən, həmçinin yaddaşın möhkəmləndirilməsində iştirak edən əsas bioloji ehtiyacdır.
 
   Yuxu mərhələləri:
 Psixologiyada yuxu dörd mərhələdən ibarət iki əsas fazada araşdırılır:
1. NREM (Non-Rapid Eye Movement) – Sürətli göz hərəkətləri olmayan faza:
1-ci mərhələ: Yüngül yuxu, şüur tədricən azalır.
2-ci mərhələ: Dərinləşmə mərhələsi, bədənin temperaturu və ürək döyüntüləri azalır.
3-cü mərhələ: Dərin yuxu (delta yuxu), fiziki bərpa burada baş verir.
2. REM (Rapid Eye Movement) – Sürətli göz hərəkətləri fazası:
Aktiv beyin fəaliyyəti ilə xarakterizə olunur.
Yuxuların çox hissəsi bu fazada yaranır.
Emosional və koqnitiv məlumatların işlənməsi burada baş verir.

  Psixologiyada yuxu nəzəriyyələri:
1. Freydin nəzəriyyəsi:
Freydə görə yuxular insanın şüuraltı istəklərinin və qorxularının ifadəsidir.
Yuxular “görünən məzmun” (real şəkillər) və “gizli məzmun” (şüuraltı mənalar) olmaqla iki hissəyə bölünür.
2. Karl Yunq:
Yuxular kollektiv şüuraltı arxetipləri ifadə edir və insanın özünü dərk etməsinə kömək edir.
3. Aktivlik-Sintez nəzəriyyəsi:
Yuxular beynin REM fazasında təsadüfi neyron aktivliyini izah etmə cəhdidir.
4. Məlumatların emalı nəzəriyyəsi:
Yuxular gündəlik təcrübələrin və emosiyaların işlənməsi və yaddaşa çevrilməsində rol oynayır.

 Yuxu pozuntuları psixoloji sağlamlıqla birbaşa əlaqəlidir:
1. Yuxusuzluq (insomniya):
Uzunmüddətli yuxusuzluq stres, depressiya və narahatlıq yarada bilər.
2. Hipersomniya:
Həddindən artıq yuxululuq produktivliyi və motivasiyanı azaldır.
3. Parasomniyalar:
Somnambulizm, yuxu qorxuları və kabuslar.
4. Yuxu apneası:
Gecələr nəfəsin dayanması ilə müşayiət olunan bu pozuntu yorğunluq, diqqət problemləri və emosional qeyri-sabitliyə səbəb ola bilər.

  Yuxunun psixoloji əhəmiyyəti:
1. Beynin bərpası: Yuxu zamanı beyin gündəlik məlumatları emal edir, artıq məlumatları silir və yaddaşı möhkəmləndirir.
2. Emosional sabitlik: Yuxunun çatışmazlığı emosional reaktivliyi artırır və stresə qarşı dayanıqlılığı azaldır.
3. Koqnitiv funksiyalar: Yuxu yaddaş, diqqət, qərar qəbuletmə və problem həll etmə bacarıqlarını yaxşılaşdırır.
4. Şüuraltı proseslər: Yuxular insanın şüuraltı qorxularını, arzularını və təcrübələrini əks etdirə bilər.
Psixologiyada yuxunun əhəmiyyəti onun emosional, koqnitiv və fiziki sağlamlıqla sıx əlaqəli olduğunu vurğulayır. Bu səbəbdən yuxu keyfiyyətini artırmaq, həm fiziki, həm də psixi sağlamlıq üçün vacibdir.