Qalzaytinq (ing. Gaslighting) psixologiyada manipulyasiya üsuludur və bir şəxsin öz qavrayışlarına, yaddaşına və ya düşüncələrinə şübhə etməsinə səbəb olan emosional manipulyasiya formasıdır. Bu termin ilk dəfə 1938-ci ildə yazılmış "Gas Light" adlı teatr tamaşasından götürülüb. Tamaşada bir kişi həyat yoldaşını dəli olduğuna inandırmaq üçün müxtəlif psixoloji oyunlar oynayır, məsələn, işıqları zəiflədib sonra bunu inkar edir. Psixoloji manipulyasiyalar müxtəlif formalarda və situasiyalarda baş verə bilər. Qaz işıqlandırması xüsusilə iş yoldaşları arasında, ailə daxilində və ya romantik münasibətlərdə görülə bilər. Bu vəziyyətlərin öhdəsindən gəlmək üçün ilk növbədə ifşa olunan vəziyyəti “dərk etmək” vacibdir.
  Qalzaytinqin əsas xüsusiyyətləri:
1. Reallığı inkar etmək – Manipulyator qurbanın dediklərini, hiss etdiklərini və ya yaşadıqlarını təkzib edərək onun öz düşüncələrindən şübhələnməsinə səbəb olur.
2. Yaddaşın şübhə altına alınması – "Belə bir şey olmayıb", "Sən səhv xatırlayırsan" kimi ifadələrlə qurbanın yaddaşını etibarsız hiss etməsinə səbəb olur.
3. Özünü günahkar hiss etdirmək – Manipulyator qurbanı daim müdafiəyə məcbur edir və onu həddindən artıq emosional və ya qeyri-sabit biri kimi göstərir.
4. Təcrid etmə – Qurbanın dəstək almasının qarşısını almaq üçün onu dostlarından və ailəsindən uzaqlaşdırmağa çalışırlar.
  Psixoloji manipulyasiyanın bəzi nümunələri:
 - Yalanla manipulyasiya etmək
 - Dediklərini inkar etmək
 - Mövzunu təhrif edib öz istiqamətinə götürmək
 - Hissləri və düşüncələri aşağılamaq və əhəmiyyətsizləşdirmək
  - İnsana və/və ya ətrafına onun psixi sağlamlığının yaxşı olmadığını söyləmək.
  - Çaşdırmaqla manipulyasiya etmək
 - Başqasını günahlandırmaq
   Qalzaytinqin təsirləri:
 - Özünəinamın azalması
 - Emosional qeyri-sabitlik hissi
 - Daimi narahatlıq və stress
 - Asılı münasibətlərə düşmək
 Qalzaytinq tətbiq edən insanların tez-tez istifadə etdikləri və insanı manipulyasiya etməyə xidmət edən bəzi cümlə nümunələri var. Bunlardan birincisi qarşı tərəfin dediklərinin heç bir məntiqə sığmadığını və irrasional ifadələr ehtiva etdiyini söyləməkdir. Bu yolla insan manipulyasiya edilərək tələyə salınır və onun öz ağlı sual altına alınır.
Bu cümlələrdən bəzi nümunələr aşağıdakılardır;
'Sən şişirdirsən, mən sadəcə zarafat etdim.'
“Mən belə bir şey deməmişəm, sən uydurursan”.
'Yaxşısan? Özünü dəli kimi aparırsan”.
'Mən nə dediyinizi başa düşmürəm, heç də aydın deyil.'
"Mən başa düşmürəm ki, qadınlar/kişilər niyə bu qədər böyük iş görürlər."
'Bu, həqiqətən də baş verdi? Yaddaşın çox pisdir”.
'Hər yerdə sənin haqqında pis danışırlar, sənə çox yazığım gəlir.'
'Bu qədər həssas ola bilməzsən, bir az daha güclü ol, hər şeyə ağlaya bilməzsən.'
'Hər şeyi məndən istəməməlisən?'
'Səni nə qədər sevdiyimi bilmirsən?'
'Sənə bu qədər əhəmiyyət verəndə reaksiyana inana bilmirəm.'
'Mən səni heç vaxt incitməzdim, bunu necə düşünə bilərdin?'
'Bunu sözün əsl mənasında uydurursan'
'Sən mənim ən qiymətlimsən, dedim bir anlıq. Səni nə qədər sevdiyimi bilirsən, elə deyilmi?
'Həddindən artıq şişirdirsən, bunda qəbahət yoxdur.'
  Qalzaytinq ilə manipulyasiya arasındakı fərq nədir?
Manipulyasiya qalzaytinqin əsas hissəsidir, lakin manipulyasiya kifayət qədər ümumi taktikadır və demək olar ki, hər kəs onu qalzaytinq  zamanı istifadə edə bilər və qaz işıqlandırmaları daha nadirdir. Uşaqlar erkən yaşda valideynləri manipulyasiya etməyə çalışırlar və marketoloqlar istehlakçıları manipulyasiya etməyə çalışırlar, lakin qalzaytinq yalnız kiməsə təsir etmək deyil, həm də onları idarə etmək məqsədi ilə təhqiramiz davranış modelini ehtiva edir.
 Qalzaytinqdən qorunmaq üçün nə etmək olar?
✔ Öz duyğularınıza və yaddaşınıza güvənin.
✔ Münasibətlərinizi və baş verən hadisələri yazıya alın.
✔ Sizə dəstək olan insanlarla danışın.
✔ Manipulyasiyaya qarşı sərhədlər qoyun.
✔ Peşəkar psixoloji yardım alın.