Borderline şəxsiyyət pozuntusu : İnsanın düşüncə və qavrayış tərzində, insanlara qarşı hisslərində, münasibətlərində problemlər yaradan psixiatrik xəstəlikdir. Pozuntunu təsvir edən "sərhəd" sözü "kənarda, qeyri-müəyyən" deməkdir. Bunun səbəbi borderline şəxsiyyət pozuntusunun ilk dəfə təsvir edildiyi zamandır. Nevroz və psixoz adlanan iki psixiatrik vəziyyətin sərhədi hesab olunur. Borderline şəxsiyyət pozuntusu adətən yeniyetməlik və gənc yetkinlik dövründə baş verir. Borderline şəxsiyyət anlayışı 1938-ci ildə Adolf Stern tərəfindən təqdim edilmişdir. Borderline şəxsiyyət pozuntusu anlayışı 1975-ci ildə Avstriyalı psixiatr Otto Kernberg tərəfindən müəyyən edilmişdir. Borderline pozuntusu olan insanlarda özünü idarə etmə mexanizmlərində problemlər, düşüncə və davranışlarında qeyri-sabitlik olur.
 
  Borderline şəxsiyyət pozuntusuna nə səbəb olur?
 Borderline şəxsiyyət pozuntusunun dəqiq səbəbi aydın deyil. Ancaq araşdırmalar göstərir ki, beyin quruluşu, həmçinin bəzi irsi və ətraf mühit faktorları bu şəxsiyyət pozuntusunun inkişaf riskini artırır.
-Analar və ya qardaşlar kimi birinci dərəcəli qohumlarında borderline şəxsiyyət pozuntusu olan insanlar digər sağlam fərdlərə nisbətən bu pozuntu daha çox məruz qalırlar.
-Tədqiqatlar impulsları və emosiyaları idarə etməyə kömək edən borderline şəxsiyyət pozuntusu olan şəxslərin beyin bölgələrində struktur və funksional dəyişikliklərə işarə edir. Eyni zamanda beyindəki serotonin hormonunun balanssızlığının bu şəxsiyyət pozuntusuna səbəb olduğunu göstərən araşdırmalar var.
-Ətraf mühit, mədəni və sosial amillər də bu pozuntunun səbəbi ola bilər. Xüsusilə travmaların bu şəxsiyyət pozuntusuna səbəb ola biləcəyi düşünülür. Borderline şəxsiyyət pozuntusu olan bir çox insanın uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə sui-istifadə və ya tərk edilmə kimi travmatik hadisələrlə qarşılaşdığı müəyyən edilmişdir. Qeyri-sabit münasibətlər də təşviqedici ola bilər. Bu xarici faktorlar fərdlərdə borderline şəxsiyyət pozuntusu riskini artırsa da, bu faktorları olan hər bir fərddə bu pozuntu yoxdur. Eyni şəkildə, bu risk faktorlarına düşməyən bəzi şəxslər də borderline şəxsiyyət pozuntusunu inkişaf etdirə bilərlər.
Genetik faktorlar: Valideynlərində və ya yaxın ailə üzvlərində bu pozuntu olan şəxslərdə sərhəd xəttinin baş vermə ehtimalı 5 dəfə yüksəkdir.
-Psixososial faktorlar: Tədqiqatlar göstərir ki, borderline şəxsiyyət pozuntusu olan şəxslərin 75 faizi uşaqlıq dövründə təcavüz və cinsi istismar kimi travmatik hadisələrdən təsirlənir.
-Bioloji faktorlar: Tədqiqatlar göstərir ki, sərhədsiz şəxsiyyət pozuntusu olan insanların beynində, xüsusən də impulsları və emosional tənzimləməni idarə edən sahələrdə struktur və funksional dəyişikliklər var.
Borderline şəxsiyyət pozuntusuna səbəb olan şərtlər tam aydınlaşdırılmasa da, bəzi amillərin olması bu pozuntunun inkişafına kömək edir. Məsələn, genetik əsasların xəstəliyin inkişafında rol oynadığı düşünülür. Çünki birinci dərəcəli qohumlarında borderline şəxsiyyət pozuntusu olan insanlarda bu xəstəliyə tutulma riski artır. Xəstəliyin inkişafını daha yaxşı başa düşmək üçün aparılan tədqiqatlarda sağlam insanla sərhəd xəstəliyi olan insanın beyni arasında bəzi struktur və funksional fərqlər aşkar edilmişdir. Lakin bu fərqlərlə xəstəlik arasındakı əlaqə hələ tam olaraq müəyyən edilməmişdir. Xəstəliyin inkişafında sosial, mədəni və sosial amillər də təsirli ola bilər. Borderline şəxsiyyət pozuntusu olan insanlar arasında uşaqlıq dövründə laqeydlik, sui-istifadə, tərk edilmə kimi hadisələrlə qarşılaşanların sayı kifayət qədər çoxdur. Erkən yaşda rast gəlinən bu travmalar da xəstəliyin inkişafında rol oynaya bilər. Psixiatrik xəstəliklər bir çox müxtəlif amillərin birləşməsi ilə baş verir. Bu səbəbdən travma almış hər kəsin və ya ailəsində sərhəd pozuntusu olan hər kəsin xəstə olduğunu söyləmək düzgün yanaşma olmaz.

   Borderline şəxsiyyət pozuntusunun əlamətləri hansılardır?
 Borderline şəxsiyyət pozuntusunun əsas əlamətləri:
-Mənfi mənada mənfi dəyişikliklər
-Təkrarlanan intihar düşüncələri və ya cəhdləri
-Heç bir səbəb olmadan başqalarından şübhələnmək
-Nəzarətsiz qəzəb və təcavüz
-Ailə, dostlar və sosial münasibətlərdə qəfil dəyişən ifrat emosiyaların (nifrət, məhəbbət və sevgi kimi) olması
-Tərk edilmək qorxusu səbəbindən yaxınlıq qurmaqda çətinlik
-Daim boşluq hissi
-Başqalarına güvənməkdə çətinlik
-Ehtiyatsız sürücülük, həddindən artıq və əsassız xərcləmə, maddə istifadəsi, həddindən artıq yemək, həddindən artıq cinsi davranış, qumar
Bunlar bir neçə saatdan bir neçə günə qədər davam edən qəfil və sıx əhval dəyişiklikləridir.
Borderline şəxsiyyət pozuntusu olan hər kəs bu simptomların hamısını yaşaya bilməz. Bəzi insanlarda yalnız bir neçə əlamət olsa da, digərlərində çoxlu simptomlar ola bilər. Simptomlar adi hadisələrlə də baş verə bilər.
  Borderline şəxsiyyət pozuntusu üçün risk faktorlarına aşağıdakılar daxildir:
-Genetik meyl (ailədə BŞP)
-Məişət zorakılığı və ailə üzvlərində cinayət tarixinin olması
-Valideynlərin qeyri-adekvat davranış və rəftarları
-Doğuş zamanı risk faktorları (doğuş zamanı ana və ya atanın 35 yaşdan yuxarı olması, az çəki, perinatal ağırlaşmalar və s.)
-Birinci dərəcəli qohumlarda psixiatrik pozuntuların (narahatlıq pozuntuları, depressiya və intihara meyllilik) olması
-Uşaqlıqda laqeydlik və sui-istifadə
Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, diaqnoz qoyulmazdan əvvəl bu dəyişikliklərdən hər hansı birinin risk faktoru olub-olmaması və ya pozğunluğun bu dəyişikliklərə səbəb olub-olmadığı dəqiq deyil. Bu amillər insanın riskini artırsa da, o demək deyil ki, borderline şəxsiyyət pozuntusu inkişaf etdirəcək.

  Borderline şəxsiyyət pozuntusu necə müalicə olunur? Müalicə üsulları hansılardır?
 Borderline bir mütəxəssis tərəfindən diaqnoz qoyulmalı və müalicə edilməli olan bir şəxsiyyət pozuntusudur. Bu  şəxsiyyət pozuntusunun müalicəsi xəstənin vəziyyəti və xəstəliyin səviyyəsi ilə müəyyən edilir. Digər şəxsiyyət pozuntularında olduğu kimi, müalicə də uzunmüddətlidir. Psixoterapiyanın həftədə iki və ya daha çox fasilələrlə qurulması ümumiyyətlə faydalıdır. Borderline şəxsiyyət pozuntusunun ən təsirli müalicə üsulu psixoterapiyadır. Psixoterapiya simptomları aradan qaldırmaq üçün ilk addım hesab olunur. Bu kontekstdə Dialektik Davranış Terapiyası (DBT), Sxem Odaklı Terapiya, Qəbul və Öhdəlik Terapiyası (ACT), Koqnitiv Davranış Terapiyası (CBT) və Psixodinamik Terapiya kimi müxtəlif psixoterapiyaların təsirli olduğu göstərilmişdir. Borderline şəxsiyyət pozuntusunun simptomları qısamüddətli deyil, ömür boyu davam etdiyi üçün müalicə çətin bir prosesdir. Müalicə zamanı erkən uşaqlıq, travmatik xatirələr, ailə münasibətləri hərtərəfli araşdırılmalıdır.