Balaca Albert Eksperimenti: Psixologiyanın Tarixindəki Mühüm Araşdırma
 Balaca Albert eksperimenti, 1920-ci ildə amerikalı psixoloq John B. Watson və köməkçisi Rosalie Rayner tərəfindən həyata keçirilmiş bir psixoloji təcrübədir. Bu təcrübə, davranışçılıq (behaviorism) nəzəriyyəsinin əsaslı şəkildə inkişaf etdirilməsinə və insan davranışının şərti reflekslərlə necə formalaşdığını göstərməyə çalışmışdır. Eksperiment, insanlarda qorxu və emosional reaksiyaların necə şərtləndirildiyini anlamaya yönəlmişdi.Watson və Raynerin əsas məqsədi, insanların emosional reaksiyalarının, xüsusilə qorxunun, şərti reflekslərlə necə əlaqələndirilə biləcəyini nümayiş etdirmək idi. Bunun üçün, onlar "Balaca Albert" adlandırdıqları 9 aylıq bir uşaq üzərində təcrübə apardılar. İlk öncə, Balaca Albertin heç bir qorxu reaksiyası göstərmədiyi müxtəlif obyektlər təqdim olundu. Uşağa bir sıra müxtəlif obyektlər (quş, dovşan, şüşə topu, it və s.) göstərildi və o, bunlara qarşı heç bir qorxu hissi nümayiş etdirmədi. Sonra isə ekspermentin əsas mərhələsinə keçildi. Watson və Rayner, Balaca Alberti qorxutmaq üçün hər dəfə uşağa dovşan göstərdikdə yüksək və qorxulu bir səs çıxarırdılar. Bu, şərti refleksin yaradılması məqsədi ilə həyata keçirildi. Beləliklə, Albertin dovşana qarşı əvvəlki marağı, onu qorxu ilə əlaqələndirərək dəyişdi.Təcrübənin sonunda, Balaca Albert, yalnız dovşanla deyil, həm də digər oxşar obyektlərə qarşı da qorxu hissi göstərməyə başladı. O, digər tüklü obyektlərə (məsələn, itlər və şüşə toplar) də qorxu ilə yanaşmağa başladı. Bu, emosional reaksiyaların şərtləndirilə biləcəyini göstərən vacib bir nəticə idi. Bu təcrübə, insanların yalnız bioloji olaraq doğuşdan gələn instinktiv reaksiyalarla deyil, həm də ətraf mühit və təcrübələr vasitəsilə öyrənilmiş davranışlarla idarə olunduğunu ortaya qoydu.
Balaca Albert təcrübəsi, psixologiyanın inkişafına mühüm töhfələr versə də, bir çox etik mülahizələrə səbəb oldu. Birincisi, təcrübə uşağın psixoloji sağlamlığı üzərində mənfi təsir göstərmişdir. Albertin qorxusu bir neçə həftə ərzində aradan qaldırılmamış və uşağa bu reaksiyanın necə "yox ediləcəyi" barədə heç bir yardım edilməmişdir. Bu, müasir etik standartlara uyğun olmayan bir yanaşma olaraq qəbul edilir.Həmçinin, eksperimentin nəticələri uzunmüddətli izlənmə aparılmadığı üçün, Balaca Albertin qorxularının necə dəyişdiyi barədə heç bir məlumat yoxdur. Bu səbəbdən, təcrübənin ümumiləşdirilməsi ilə bağlı bəzi suallar ortaya çıxır. Balaca Albert təcrübəsi, psixologiyada davranışçılıq nəzəriyyəsinin vacibliyini vurğulayan bir araşdırma oldu. Watsonun bu təcrübəsi, insan davranışlarının yalnız daxili zehni proseslərdən deyil, həm də şərti reflekslərdən və öyrənilmiş təcrübələrdən qaynaqlandığını göstərdi. Bu yanaşma, 20-ci əsrin ortalarına qədər psixologiyanın əsas paradigma və metodologiyası oldu. Balaca Albert eksperimenti, psixologiyanın inkişafında mühüm bir mərhələ idi və insanların qorxu və digər emosional reaksiyalarının necə şərtləndirilə biləcəyini göstərdi. Lakin bu təcrübə, etik prinsiplərin və insan hüquqlarının önəmini vurğulayan müasir psixologiyada ciddi tənqidlərə səbəb olmuşdur. Təcrübənin psixoloji və metodoloji əhəmiyyəti böyükdür, lakin onun etik məsələləri müasir psixologiyada daha məsuliyyətli yanaşmaların əsasını qoydu."Balaca Albert" eksperimenti (Little Albert Experiment) psixoloq John B. Watson və onun əməkdaşı Rosalie Rayner tərəfindən 1920-ci ildə aparılmış məşhur, lakin mübahisəli psixoloji tədqiqatdır. Bu eksperimentin əsas məqsədi klassik şərtləndirmə nəzəriyyəsini insan davranışına tətbiq etmək idi.

 Eksperimentin detalları:
 Subyekt: "Balaca Albert" ləqəbi verilmiş, 9 aylıq sağlam bir körpə.
 Məqsəd: Körpədə spesifik bir qorxu yaratmaq və bu qorxunun öyrənilmiş olub-olmadığını yoxlamaq.
  Metod:
1. Əvvəlcə Albertə müxtəlif neytral obyektlər göstərildi: siçan, dovşan, meymun, maskalar və digər oyuncaqlar. Obyektlərə qarşı heç bir qorxu reaksiyası göstərmirdi.
2. Daha sonra ağ siçan göstərildiyi zaman yüksək, qorxuducu bir səs (metal çubuqların toqquşması səsi) çıxarılırdı. Bu səs Albertin qorxmasına səbəb olurdu.
3. Bir neçə təkrar nəticəsində Albert ağ siçana qarşı qorxu hissi inkişaf etdirdi, hətta səs olmadan belə siçanı gördükdə ağlamağa başladı.

  Nəticə:
 Klassik şərtləndirmə prinsipinə əsasən, Albert ağ siçanı görən zaman şərtləndirilmiş qorxu reaksiyası nümayiş etdirirdi. Bu, neytral bir stimulun (ağ siçan) qorxulu stimula (yüksək səs) bağlanması nəticəsində baş verdi. Daha sonra bu qorxu ümumiləşdirildi. Albert yalnız siçandan deyil, oxşar ağ və tüklü obyektlərdən (dovşan, tük və ya ağ maska) də qorxmağa başladı.

Etika problemləri: Balaca Albert üzərində bu cür eksperimentin keçirilməsi müasir etik standartlara uyğun deyil. Körpənin hüquqları pozulmuş, eksperimentin sonunda qorxuların aradan qaldırılması üçün heç bir tədbir görülməmişdir.
Mübahisəli nəticələr: Albertin kimliyi və sonrakı həyatı haqqında məlumat çox məhduddur. Bəzi mənbələr onun qısa müddət sonra ölmüş ola biləcəyini iddia edir, bu da eksperimentin nəticələrini tam izləməyi mümkünsüz edib.
"Balaca Albert" eksperimenti insan davranışının öyrənilməsində mühüm yer tutsa da, psixoloji tədqiqatlarda etik standartların vacibliyini vurğulayan nümunə kimi tarixdə qalır.